Nowy model wspieranego podejmowania decyzji zamiast ubezwłasnowolnienia – co się zmieni dla osób z niepełnosprawnością i ich rodzin?

W 2025 roku w polskim prawie szykuje się rewolucyjna zmiana dotycząca osób dorosłych, które dotychczas mogły zostać ubezwłasnowolnione. Projekt ustawy przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości zakłada całkowite odejście od tej instytucji na rzecz nowoczesnego modelu wspieranego podejmowania decyzji. Co to oznacza w praktyce dla mieszkańców Krakowa, Nowego Targu i całej Polski? Jakie korzyści i wyzwania wiążą się z nowymi rozwiązaniami? Odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania i wyjaśniamy, jak przygotować się do nadchodzących zmian

1. Najważniejsze zmiany – koniec ubezwłasnowolnienia, początek wsparcia

Dotychczas ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe pozbawiało osoby dorosłe – najczęściej z niepełnosprawnością intelektualną, chorobą psychiczną lub w podeszłym wieku – możliwości samodzielnego decydowania o swoich sprawach osobistych i majątkowych. Nowy projekt ustawy wprowadza cztery instrumenty wsparcia, które mają zapewnić osobom potrzebującym realną pomoc, a nie wykluczenie:

  • Asystent prawny – osoba wyznaczona przez osobę potrzebującą wsparcia, z którą zawiera się pisemną umowę określającą zakres pomocy.

  • Kurator wspierający – ustanawiany przez sąd na określony czas, pomaga w podejmowaniu decyzji, ale nie wyręcza osoby wspieranej.

  • Kurator reprezentujący – również powoływany przez sąd, może reprezentować osobę wspieraną w określonych sprawach, ale tylko za zgodą sądu w najważniejszych kwestiach (np. umieszczenie w DPS).

  • Pełnomocnik rejestrowany – wyznaczany przez osobę dorosłą na wypadek przyszłej niezdolności do samodzielnego działania, z uprawnieniami określonymi w akcie notarialnym i rejestrze Krajowej Rady Notarialnej.

2. Jakie prawa lub możliwości zyskają osoby z niepełnosprawnością?

Nowe przepisy mają na celu:

  • Wzmocnienie podmiotowości i godności osób z niepełnosprawnością

  • Możliwość samodzielnego wyboru osoby wspierającej

  • Elastyczność w zakresie wsparcia – umowa z asystentem prawnym może dotyczyć tylko wybranych spraw

  • Ochronę przed nadużyciami – sąd kontroluje działania kuratora reprezentującego, a pełnomocnictwa są rejestrowane

  • Zachowanie prawa do decydowania o sobie w maksymalnym możliwym zakresie

  • Zagwarantowanie prawnych narzędzi dla osób starszych i z niepełnosprawnościami, które nie mogą lub mają trudności w samodzielnym prowadzeniu spraw osobistych, czy też majątkowych, a także różnych spraw urzędowych.

3. Co się stanie z dotychczasowymi ubezwłasnowolnieniami?

Według przepisów przejściowych, osoby obecnie ubezwłasnowolnione staną się osobami wspieranymi, a ich opiekunowie prawni i kuratorzy – tymczasowymi kuratorami reprezentującymi. To oznacza, że ich sytuacja prawna automatycznie się zmieni, a sądy będą musiały dostosować dotychczasowe rozstrzygnięcia do nowych przepisów.

4. Jak będzie wyglądać procedura ustanowienia wsparcia?

  • Asystent prawny: wybierany samodzielnie przez osobę potrzebującą, zawiera się pisemną umowę określającą zakres wsparcia. Można mieć kilku asystentów.

  • Kurator wspierający/reprezentujący: ustanawiany przez sąd na wniosek osoby potrzebującej lub jej bliskich, na czas określony (do 5 lat, z możliwością przedłużenia).

  • Pełnomocnik rejestrowany: ustanawiany notarialnie, rejestrowany w systemie Krajowej Rady Notarialnej, aktywowany w razie utraty zdolności do samodzielnego podejmowania decyzji.

5. Korzyści dla rodzin i opiekunów

  • Większa elastyczność – wsparcie można dostosować do indywidualnych potrzeb.

  • Mniej formalności sądowych – asystenta prawnego wybiera się bez udziału sądu.

  • Ochrona interesów majątkowych i osobistych bliskich

  • Możliwość wcześniejszego przygotowania się na utratę samodzielności przez bliskiego

6. Podsumowanie – dlaczego warto znać nowe przepisy?

Zmiana modelu z ubezwłasnowolnienia na wspierane podejmowanie decyzji to krok w stronę nowoczesnego i humanitarnego prawa. Nowe rozwiązania zapewnią osobom z niepełnosprawnością i ich rodzinom większą samodzielność, bezpieczeństwo i szacunek dla ich wyborów. Warto już dziś zapoznać się z nowymi przepisami i skorzystać z pomocy doświadczonej kancelarii prawnej w Krakowie lub Nowym Targu, aby skutecznie przeprowadzić proces zmiany formy wsparcia.

7. Żródło

Projekt ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji, Projekt z dnia 9 grudnia 2024 r., Rządowy Proces Legislacyjny, https://legislacja.gov.pl/projekt/12392502.

Przewijanie do góry